Czaar Peter huisje in Zaandam

Treed in de voetsporen van Peter de Grote en bezoek het Czaar Peter huisje in Zaandam. Ooit bezocht de Russische Tsaar Zaandam, in Augustus 1697 om precies te zijn. Hij was met een groot gezelschap van ca. 250 man op reis door West-Europa om kennis op te doen. Hij kwam naar Zaandam om te leren over de scheepsbouw. Waarom Zaandam zou je denken?

Scheepsbouw in Zaandam

In de 15e en 16e eeuw kwam de scheepsbouw door de handel en scheepvaart op in Zaandam. Door de hele streek lagen er scheepswerven, maar deze kleine werven konden maar moeilijk op tegen de grote werven in de omliggende steden zoals Amsterdam en Hoorn. Dit alles veranderde door de uitvinding van de houtzaagmolen. Voor die tijd werd al het hout met de hand gezaagd. In 1596 kwam de eerste houtzaagmolen “Het Juffertje” naar Zaandam. De uitvinder van de molen had deze ook in Amsterdam aangeboden, maar de gildes daar waren bang voor verlies aan werkgelegenheid door deze nieuwe techniek en gingen niet in op het aanbod.

Op het hoogtepunt stonden er ruim 300 houtzaagmolens in Zaandam en door het goedkopere hout via windkracht, concurreerde Zaandam binnen 20 jaar de meeste werven in de grote steden weg. Hoogtepunt van de Zaanse scheepsbouw lag tussen 1700 – 1730. Vanaf 26 werven werden er jaarlijks tussen de 100 en 150 schepen te water gelaten.
Het was dus niet zo gek dat Tsaar Peter de Grote naar Zaandam kwam om de fijne kneepjes van de scheepsbouw te leren.

Aankomst en verblijf in Zaandam op het Krimp

Tsaar Peter kwam op zondag 18 Augustus 1697 in zijn eentje incognito naar Zaandam. Hij noemt zich Pjotr Michajlov. Hij ontmoet de smid Gerrit Kist en huurt van hem zijn huisje op het Krimp in Zaandam. Het Krimp ligt tegenover de Hogendijk en de Zaan, waar veel scheepswerven waren.

Tsaar Peter viel wel erg op met zijn lengte van 2,04 meter. De gemiddelde lengte van mannen in die tijd was rond de 1,65 meter, dus je kan je voorstellen dat Tsaar Peter veel bekijks trok. Tel daarbij op dat hij ca. 6 mannen in Russische kledij om zich heen had; zijn identiteit werd snel achterhaald. De Zaanse bevolking was erg nieuwsgierig naar deze Russische Tsaar en hij werd overal gevolgd en bekeken. Na 8 dagen ”vluchtte” hij naar Amsterdam. Deze 8 dagen waren echter genoeg om een blijvende afdruk achter te laten. Het huisje van smid Gerrit Kist is in één klap beroemd als Czaar Peter huisje.

Het Czaar Peter huisje op het Krimp

Het Czaar Peter huisje is één van de oudste houten huisjes van Nederland. Het is gebouwd in 1632. Voor de bouw werd oud scheepshout gebruikt. Het huisje was een arbeidershuis.
In 1818 kwam het huisje in koninklijk bezit. Willem I kocht het voor zijn schoondochter Anna Paulowna, die een afstammeling van Peter de Grote was.
Koning Willem III schonk het huisje in 1886 aan Tsaar Alexander III. Deze liet het huisje in 1890 liet stutten en op een stenen fundering plaatsen. De laatste Russische Tsaar, Nicolaas II, liet in 1895 de huidige stenen overkapping bouwen.
De nabestaanden van tsaar Alexander III kwamen in het bezit van het huisje, nadat de laatste tsaar Nicolaas II met zijn hele gezin in 1918 was geëxecuteerd. Deze nabestaanden deden er in 1948 afstand van, maar nog steeds staat het huisje op naam van “de Staat der Nederlanden en de erfgenamen van tsaar Nicolaas II”.

Het huisje en de overkapping zijn beide rijksmonumenten.

Geschiedenis en Russische connectie

Als Zaankanter breng ik één keer in de zoveel tijd een bezoek aan het huisje. Het hoort bij onze geschiedenis. Persoonlijk bezoek ik het meer om te zien hoe er in die tijd gebouwd en geleefd werd, dan met het gevoel ”er heeft hier een Tsaar gelogeerd”. Zonder Tsaar vind ik het ook een bijzonder huisje. Vooral de geschiedenis erom heen van de molens, scheepsbouw, de Zaanse handel en industrie heeft mijn belangstelling. Maar natuurlijk bestaat dit huisje alleen nog, omdat de Tsaar er 8 dagen gelogeerd heeft. Dit heeft Zaandam verbonden met Rusland en daarom hebben we ook sinds 1911 het Czaar Peter beeld op de Dam, geschonken door Tsaar Nicolaas II.

Juist door de connectie met Peter de Grote is het huisje wereldberoemd geworden en kreeg het onder andere al diverse Keizers, Koningen en Tsaren op bezoek. Van Napoleon tot Gorbatsjov.

Door de duidelijke Russische connectie, ligt het in deze tijd, tijdens de oorlog in Oekraine, misschien wat gevoelig. Buiten, op de overkapping, wappert de Oekraïense vlag en aan het hek zijn vele steunbetuigingen aan Oekraine vastgemaakt. Het is sowieso goed, om even stil te staan bij het feit dat vrede niet iets vanzelfsprekends is.

Ervaar het Czaar Peter huisje

Wanneer je het huisje binnenstapt, moet je oppassen dat je niet meteen heel duizelig wordt. Alles is schots en scheef en dat vindt je evenwichtsorgaan niet leuk. Er zijn wat meubels, schilderijen en brieven te bezichtigen in het huisje. Snuif vooral de geschiedenis op, voel hoe het geweest moet zijn de de 17e eeuw, met al die eenvoud. Stel je ook even voor hoe iemand met een lengte van 2,04 meter hier geleefd moet hebben.

In het houtwerk en de ramen van het huisje staan duizenden namen gekrast. Elke bezoeker liet zijn naam of handtekening hier achter. Begin 20e eeuw is er, gelukkig, een normaal gastenboek gekomen.

De bovenverdieping van het huisje is niet te bezoeken.

Om het huisje heen kan je meer over de geschiedenis van het huisje en het bezoek van de Tsaar lezen en bekijken.
Het is geen museum waar je uren kan doorbrengen, maar probeer wel even dat gevoel te krijgen van die 17e eeuw en de bijzondere geschiedenis van dit huisje. Veel (bekende) mensen gingen je voor en het blijft bijzonder dat we dit huisje van bijna 400 jaar oud nog steeds kunnen bezoeken, omdat er 325 jaar geleden een Tsaar gelogeerd heeft!

Combineer een bezoek aan het Czaar Peter huisje met een heerlijke lunch of diner op de Dam, met uitzicht op het standbeeld van Tsaar Peter en/of bezoek het Monet Atelier, ook een aanrader.
Meer informatie om je bezoek te plannen vind je op de site van het Czaar Peter huisje. Bekijk hier mijn wandeling naar het Czaar Peter huisje, of haal een wandelroute bij de Zaanstore VVV.

Bronnen:

Oneindig Noord Holland
canon van Nederland/canon van de Zaanstreek

rijksdienst voor cultureel erfgoed

Wikipedia – Czaar Peter huisje